छत्रपती शिवाजी महाराज : एक आदर्श प्रशासक

IC "या अष्टप्रधान मची मितीने त छत्रपती शिवाजी महाराज यांचे हितावह धोरणे आखली. नागरिकांना जीवनचरित्र केवळ महाराष्ट्र किंवा आवश्यक सुरक्षितता मिळवून दिलीभारतातीलच नव्हे, तर जगभरातील शेतक-यांच्या भाजीच्या देठालाही अभ्यासक, प्रशासक आणि हात लावू नये ही त्यांची आज्ञा विविध क्षेत्रात काम करणा-या आजही एका आदर्श प्रशासकाचे नागरिकांना कायम प्रेरणादायी वचन म्हणून सुवर्णाक्षांत कोरली ठरणारे आहे.छत्रपती शिवराय हे गेली आहे. त्यांच्या उदार, सहिष्णू महान योदा, धाडसी सेनापती व लोककल्याणकारी धोरणामुळे त्यांनी असण्याबरोबरच स्वराज्याचे सामान्य रयतेच्या, शेतक-यांच्यासंस्थापक, तसेच सुजाण प्रशासक लढवय्या सैनिकांच्या मनात अढळ व द्रष्टे राष्ट्रनिर्माता होते. स्थान मिळवले. शिवराय हे सहिष्णू महाराष्ट्राच्याच नव्हे समस्त टाजा होते. त्यांनी सर्व जातिट भारतवर्षाच्या इतिहासात शिवरायांचे र्माच्या संतांचा सन्मान केला. जीवन देदिप्यमान व अनन्यसाध तारण ठरणारे आहे. एका आदर्श मत्सद्दीपणाची साक्ष देतात. योग्य भक्कम नौदलाची उभारणी अष्टप्रधान मंडळ प्रशासकाला आवश्यक असणारे त्या वेळी आक्रमण किंवा गरज शिस्त, जोखीम स्वीकारण्याचे ५ पडेल त्यावेळी तह हे सूत्र मत्सद्दीपणे राज्याच्या कारभाराची घाडी र सागरी प्रदेशाचे महत्व ओळखून ' त्यांनी आरमारी दलाची उभारणी पाडस, न्याय, दूरदृष्टी, विवेक, त्यांनी वापरले व अनेक शत्रुना बसविण्यासाठी छत्रपती शिवाजी अखंड परिश्रम हे सर्व गुण त्यांच्या कोली. स्वराज्याच्या सैन्याकडे आध नामोहरम केले. स्वराज्यासाठीच्या महाराजांनी अष्टप्रधान मंडळाची स्थापना ठायी होते. स्वराज्यनिर्मिती आणि गुनिक शस्त्रे असावीत, म्हणूनही लढाईत कुठेही फिती, दगाबाजी करन स्वराज्याच्या राज्यकारभाराची त्यांनी प्रयत्न केले. त्यांनी उभारलेले व्यायी राज्याचे स्वप्न उराशी होणार नाही, यासाठी कडक शिस्त परिपूर्ण व्यवस्था निर्माण केली. त्यांनी गडकिल्ले त्यांच्या विशाल कार्याची बाळगून त्यांनी सर्व जातीधर्मातील निर्माण केली. स्वराज्यांतर्गत कलह स्वराज्याची राजमुद्रा स्थापित केली. साक्ष देतात. शिवरायांनी स्वत:चे नागरिकांना एकत्र करून आपले वेळीच मोडून काढला. भूगोल अर्थात 'प्रधान अमात्य सचिव मंत्री, सुमंत सैन्य उभे केले. आपल्या भक्कम नौदल उभारून भूप्रदेशाचे अचूक ज्ञान, आश्चर्यजनक न्यायाधीश धर्मशास्त्री, सेनापती त्यात सहका-यामध्ये कुठल्याही कोकणभूमीच्या किनारपट्टीवर अनेक वेगवान हालचालीसाठी सैन्याची असे सुजाणा, अष्टप्रधानी शिवमुख्य भेदाभेदाला थारा दिला नाही. काटेकोट रचना आणि बलाढ्य टाणा' असे या अष्टप्रधान मंडळाचे अभेद्य जलदुर्गांची निर्मिती केली. त्यामुळे या थोर राजाच्या या भक्कम नौदल व जलदुर्गाच्या शत्रूचे मनोधैर्य खच्ची करणारे नेमके वर्णन केले जाते. राज्यकारभाराची निर्मितीने त्यांनी जंजिरेकर शब्दांबरहुकूम स्वराज्यनिर्मितीसाठी हल्ले या सूत्राच्या आधारे त्यांनी निरनिराळी कामे त्यांनी या माकडे सिहीबरोबरच पोर्तुगीज, इंग्रज, डच आपले प्राण त्यागण्याची तयारी अनेक लढाया जिंकल्या. त्यांची सोपवली होती. सहका-यांची निवड यांसारख्या आधुनिक युटोपीय सत्तांवर असणारे अनेक लढवय्ये व शूट प्रत्येक लढाई ही संरक्षणशास्त्राच्या करताना त्यांनी कर्तबगाटी व गणांचा सहकारी निर्माण झाले. त्यातून " जरब बसवली व स्वराज्याचे संशोधकांसाठी अभ्यसनीय आहे. गौरव केला न्या रक्षण केले. शौर्य, पराक्रम, एक शिस्तबद्ध संरक्षण व्यवस्था उभी राहिली. शिस्त, कतृत्ववानांचा सन्मान, व्याय येयवाद, कुशल संघटन, कडक व एक व्यायी राजा म्हणून छत्रपती व समानतेची वागणूक या शिवरायांचे कतत्व जगभरातील समस्त थाडस, द्रष्टेपणा असे उच्च कोटीचे नियोजनबद्ध प्रशासन, मुत्सद्दीपणामुत्सद्दी राजा नेतृत्वगुणामुळे सैन्याबरोबरच .. प्रशासकांसाठी प्रेरणादायी आहे. राजा तत्कालीन प्रजेच्या मनातही छत्रपती गुण महाराजांच्या व्यक्तिमत्त्वात होते. सुरुवातीला अत्यल्प सैन्य असूनही किंवा प्रशासक हे प्रजेचे सेवक शिवरायांबद्दल आदर निर्माण झाला. राज्यकारभाराची निरनिराळी कामे गनिमी काव्याचा नियोजनबद्ध असतात, ही उच्च भावना बाळगून त्यांनी या माकडे सोपवली होतीत्यामुळे त्यांची प्रत्येक मोहिम यशस्वी त्यांनी राज्यकारभार केला. आपल्या वापर करून त्यांनी शत्रूच्या ठरत गेली. शिवरायांनी रयतेच्या त्यामुळे एक आदर्श राज्यवस्था निर्माण अधिपत्याखालील प्रदेशात त्यांनी उत्तम याना उत्तम झाली. त्यामुळेच आजहीजगभरातील सुरुवातीला अत्यल्प सैन्य असूनही शिवरायांबद्दल आदर निर्माण झाला. राज्यकारभाराची निरनिराळी कामे गनिमी काव्याचा नियोजनबद्ध असतात, ही उच्च भावना बाळगून त्यांनी या माकडे सोपवली होती. त्यामुळे त्यांची प्रत्येक मोहिम यशस्वी त्यांनी राज्यकारभार केला. आपल्या वापर करून त्यांनी शत्रूच्या ठरत गेली. शिवरायांनी रयतेच्या त्यामुळे एक आदर्श राज्यवस्था निर्माण विशाल सैन्याला नामोहरम केले. अधिपत्याखालील प्रदेशात त्यांनी उत्तम मनामध्ये स्वाभिमानाचा, पटाक्रमाचा, याना उत्तम झाली. त्यामुळेच आजहीजगभरातील त्यांनी जिंकलेल्या लढाया त्यांच्या पद्धतीची शासन व्यवस्था व शांतता स्वराज्यनिष्ठेचा हुंकार जागृत केला. अभ्यासकांकडून या आदर्श व व्यायी निर्माण केली. शेतकरी वर्गाच्या यशस्वी युद्ध नीती आणि राजाचा गौरव केला जातो.